راهکارهای بازگشت بازماندگان از تحصیل و پیشگیری از ترک تحصیل
به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با انتشار گزارش سیاستی در شماره هفتم آن به بررسی عوامل موثر بر بازماندگی از تحصیل و روش‌های پیشگیری از آن پرداخته است.
بر اساس این گزارش مطالعات و شواهد متعدد تاکید می‌کنند که مساله فقط مالی نیست و مجموعه‌ای از فقر، ساختار خانواده، سطح تحصیلات والدین، کیفیت پایین آموزش، محل سکونت و حتی معلولیت کودکان در آن موثر است. این گزارش با تحلیل داده‌های ۱۰ سال اخیر و تجارب جهانی راهکارهای راهبردی برای کاهش بازماندگی ارائه می‌دهد.
عوامل اصلی موثر بر بازماندگی از تحصیل
– عوامل اقتصادی: فقر و کمبود درآمد خانوار اصلی‌ترین دلیل شمرده می‌شوند. حتی در کشورهای با آموزش رایگان، هزینه‌های جانبی (حمل و نقل، لوازم‌التحریر و غیره) بازدارنده‌اند. افزایش جزیی هزینه‌ها مانند کرایه سرویس مدارس می‌تواند منجر به بازماندگی شود. در ایران، یک سوم بازماندگی‌ها ناشی از فقر است. هم‌چنین، نبود درآمد ثابت سرپرست یا اشتغال کودک، خطر ترک تحصیل را افزایش می‌دهد.
– عوامل اجتماعی – جمعیت‌شناختی: سطح پایین تحصیلات والدین، بی‌سوادی یا فقدان درک آموزشی در خانواده، محرک مهمی برای بازماندگی است. زن‌سرپرست بودن خانواده، به‌ویژه در مناطق محروم، به دلیل فشارهای اقتصادی و فرهنگی، احتمال بازماندگی را بیشتر می‌کند. ترجیحات جنسیتی نیز نقش دارد؛ در بخشی از خانواده‌ها اولویت تحصیل با پسران بوده یا دختران به دلیل انجام کارهای خانگی از مدرسه بازمی‌مانند. شواهد حاکی از آن است که در گروه سنی ۱۱ تا ۱۴ سال، بازماندگی دختران از پسران بیشتر است.
– عوامل فضایی: فاصله تا مدرسه، هزینه حمل و نقل، کمبود مدارس در نزدیکی محل زندگی یا نامناسب‌بودن بناها، ایمنی پایین محله و نابرابری‌های منطقه‌ای به‌ویژه در مناطق روستایی و محروم (مانند سیستان و بلوچستان) از مهم‌ترین عوامل بازدارنده‌اند. تبعیض جغرافیایی باعث شده برخی استان‌ها نرخ بازماندگی بالاتری داشته باشند و درون استان‌ها هم شکاف شهر و روستا مشهود است.
– عوامل نهادی و کیفیت آموزش: کیفیت پایین مدارس، معلمان کم‌تجربه یا آموزش‌ندیده، کمبود منابع آموزشی، چندپایه بودن کلاس‌ها، برنامه درسی ضعیف، نبود امکانات دیجیتال و شرایط فیزیکی نامناسب مدارس، انگیزه خانواده‌ها برای ادامه تحصیل فرزندان را کاهش می‌دهد. در مناطق روستایی، مشکلات خاصی نظیر فاصله زیاد تا مدرسه، مختلط بودن کلاس‌ها یا حضور معلمان غیرحرفه‌ای بر ترک تحصیل دختران تاثیرگذار است.
– سلامت و معلولیت: کودکان دارای معلولیت، به‌ویژه در مناطق محروم، به‌دلیل نبود زیرساخت و نگرش منفی عمومی، بیشتر از سایرین در معرض محرومیت از تحصیل هستند. یک سوم کودکان دارای معلولیت در کشورهای کم‌درآمد اصلاً به مدرسه نمی‌روند.
راهکارها و سیاست‌های پیشنهادی
– حمایت مدرسه‌محور: موثرترین سیاست، اجرای حمایت‌های هدفمند و گسترده در مدارس واقع در مناطق با تمرکز بالای فقر است. بر اساس تجربیات جهانی و شواهد داخلی، این حمایتها باید شامل یارانه‌های نقدی، تأمین تغذیه، خدمات آموزشی و مشاوره‌ای و پیوند مستحکم خانه و مدرسه (مددکاری اجتماعی و بازدید از منزل) باشد تا مشکلات بیرونی و درونی، هم‌زمان کاهش یابد.
– توانمندسازی مدارس محروم: دولت باید با شناسایی دقیق مدارس با عملکرد ضعیف، حمایت‌های جامع مالی، آموزشی، توان‌بخشی و بهداشتی برای این مدارس فراهم سازد. مشارکت فعال نهادهای محلی، خانواده و معلمان در تحول مدرسه حیاتی است تا حس تعلق دانش‌آموزان تقویت شود.
– کیفیت آموزشی و رهبری مدارس: مدارس نیازمند مدیرانی توانمند با ماموریت روشن و تمرکز بر پیشرفت تحصیلی هستند تا با جلب مشارکت خانواده و پرسنل، محیطی امن و مشوق فراهم کنند. فرهنگ مدرسه باید فارغ از سوابق اقتصادی دانش‌آموزان، بر رشد و موفقیت یکسان همه تاکید کند.
– فرصت‌های یادگیری غنی: استفاده از معلمان داوطلب و آموزش‌دیده، تعمیم آموزش مهارت‌های زندگی و شغلی، غنی‌سازی برنامه‌های فوق‌برنامه و تسهیل کسب مهارت‌های کلیدی، نقش حیاتی در افزایش انگیزه ادامه تحصیل دارد.
– حمایت از کودکان خاص و آسیب‌پذیر: خدمات مکمل شامل توانمندسازی والدین، مشاوره شغلی، آموزش بزرگسالان فاقد سواد، ارتقای بهداشت و تغذیه، و حمایت‌های ویژه برای کودکان معلول باید متناسب با نیاز محلی طراحی شود.
– سیاست گذاری مبتنی بر شواهد: موفقیت سیاست‌ها نیازمند تحلیل مستمر داده‌ها و تمرکز بر تفاوت‌های منطقه‌ای و اجتماعی است، به نحوی که متناسب با هر منطقه راهکار اختصاصی تدوین شود.
– نظارت، تعهد و پایداری: برای اثربخشی و دوام برنامه‌ها باید منابع لازم تخصیص یابد، نظارت مستمر وجود داشته باشد و اقدامات از حالت موقت به زیرساختی پایدار درآید.
تجربه‌های جهانی و درس‌آموخته‌ها
در بسیاری از کشورها با اتکا به حمایت مدرسه‌محور در مناطق فقیر، ارتقای کیفیت آموزش، پیوند خانواده و مدرسه و ارائه خدمات مکمل، نرخ بازماندگی و ترک تحصیل افت قابل‌توجهی داشته‌است. تجربه نشان داده راهکارهایی همچون شرطی‌سازی دریافت یارانه به حضور در مدرسه، تاثیر کوتاه‌مدت دارند و برای موفقیت پایدار، ضروری است با نگاه جامع، چندبُعدی و مشارکتی به سیاست‌گذاری پرداخته شود.
راه حل پیشگیری از ترک تحصیل و بازگرداندن بازماندگان، فقط رفع فقر یا افزایش یارانه مستقیم نیست؛ بلکه باید به عوامل عمیق‌تر مانند ارتقای کیفیت نظام آموزشی، آموزش والدین و تقویت زیرساخت‌های اجتماعی و فضایی توجه شود.
حمایت مدرسه‌محور، توانمندسازی مدارس محروم، تقویت پیوند خانه و مدرسه، طراحی خدمات مکمل متناسب با هر منطقه و گروه هدف، و رهبری آموزشی توانمند مجموعه راهکارهایی هستند که به کمک آنها می‌توان چرخه بازماندگی را شکست. اجرای این سیاست‌ها باید با مشارکت فعال همه ذی‌نفعان و تعهد پایدار دولت همراه باشد، تا مسیر ورود، ماندگاری و موفقیت دانش‌آموزان آسیب‌پذیر در مدرسه تضمین گردد و عدالت آموزشی تحقق یابد.
منبع : ایرنا
