زغال سنگ، زخم و امید؛ معادن گلستان در آستانه دگرگونی
به گزارش ایرنا، داستان معادن گلستان روایتی از امیدهای بربادرفته و تلاش برای بازسازی است با این حال، ورود قاطعانه دستگاه قضایی گلستان، به‌ویژه در سال‌های اخیر، نویدبخش فصلی نو در این صنعت به شمار می‌رود؛ فصلی که با تقویت ایمنی، حمایت از کارگران و توسعه خطوط فرآوری، می‌خواهد آینده‌ای روشن‌تر برای این خطه رقم بزند.
معدن زمستان یورت آزادشهر، یکی از ستون‌های صنعت زغال سنگ البرز شرقی، سال‌ها با تولید سالانه حدود ۱۰۰ هزار تن زغال سنگ کک‌شو، نیاز صنایع فولاد و کوره‌های آجرپزی را تأمین می‌کرد.
این معدن، در ۱۴ کیلومتری آزادشهر و ۹۰ کیلومتری شرق گرگان، نمادی از ظرفیت‌های معدنی گلستان بود اما در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۶ فاجعه‌ای هولناک این شکوفایی را به خاکستر نشاند.
انفجاری در عمق هزار و ۲۰۰ متری تونل‌ها، ناشی از انباشت گاز متان و جرقه‌ای از استارتر برقی لوکوموتیو، تونل‌ها را فرو ریخت و حدود ۵۰ کارگر را محبوس کرد. ۴۳ کارگر جان باختند و بیش از ۷۰ نفر مصدوم شدند.
گزارش‌ها نشان داد که نبود تهویه مناسب، فقدان گازسنج‌های مدرن، کمبود تجهیزات امداد و نجات و آموزش ناکافی کارگران، ریشه‌های این تراژدی بودند.
کارفرما، که به دلیل سهل‌انگاری در تأمین ایمنی مقصر شناخته شد، نتوانست از بار این فاجعه شانه خالی کند. اعتراضات خانواده‌های داغدار و کارگران، همراه با حضور یگان ویژه، فضایی ملتهب آفرید و خشم عمومی را شعله‌ور کرد.
دستگاه قضایی گلستان پرونده را پی گرفت و پس از بررسی‌های طولانی، هشت نفر، از جمله مدیران ۲ اداره کل استان، مقصر شناخته شدند دیه و حقوق خصوصی خانواده‌ها پرداخت شد، اما رسیدگی به جنبه عمومی جرم، به دلیل نیاز به ایمن‌سازی تونل‌ها و پیچیدگی‌های کارشناسی، زمان‌بر شد. این فاجعه، زخمی عمیق بر پیکر صنعت معدن گلستان گذاشت و ضرورت اصلاحات ساختاری را فریاد زد.
چالش‌های ساختاری؛ ناامنی در معادن
معادن زغال سنگ گلستان که در شهرستان‌هایی چون آزادشهر، علی‌آبادکتول، رامیان و مینودشت پراکنده‌اند، با حدود ۱۶ معدن فعال و ۲ هزار کارگر، از دیرباز با مشکلات عمیقی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند.
فقدان گازسنج‌های دقیق و سیستم‌های تهویه کارآمد، جان کارگران را پیوسته تهدید کرده و بازرسی‌های غیرمنظم، این کاستی‌ها را تشدید کرده است.
قراردادهای کوتاه‌مدت که حتی کارگران با ۱۵ سال سابقه را به قراردادهای سه‌ماهه محدود می‌کند، امنیت شغلی را به مخاطره انداخته و معوقات حقوقی که پیش از فاجعه زمستان یورت بارها جرقه اعتراضات کارگری را زد، همچنان دغدغه‌ای حل‌نشده است.
این چالش‌ها، کارگران گلستانی را به مهاجرت به معادن سایر استان‌ها واداشته، جایی که خطرات گاه مرگبارتر است.
در مهر پارسال انفجاری در معدنی در سمنان جان چندین کارگر، از جمله شماری از گلستانی‌ها، را گرفت. این حادثه، که جزئیاتش هنوز به‌طور کامل روشن نشده، نشان داد که کارگران مهاجر، در نبود فرصت‌های شغلی پایدار در گلستان، در برابر خطراتی چون انفجار، ریزش تونل و خفگی آسیب‌پذیرترند. کمبود شغل‌های محلی، تأخیر در پرداخت حقوق و تعطیلی موقت برخی معادن، این چرخه مهاجرت و خطر را تداوم بخشیده است
مهاجرت کارگران، بهای سنگین جستجوی معیشت
کارگران گلستانی که به امید کسب درآمد راهی معادن سمنان، مازندران و کرمان می‌شوند، اغلب با شرایطی به‌مراتب ناایمن‌تر از گلستان روبه‌رو می‌شوند.
معادن این مناطق نیز از نبود نظارت کافی، تجهیزات قدیمی و فقدان استانداردهای ایمنی رنج می‌برند. انفجار سمنان در سال گذشته، تنها نمونه‌ای از این خطرات بود که جان چند کارگر گلستانی را گرفت.
این حوادث، ریشه در مشکلات ساختاری مشترکی دارند که از گلستان تا سایر نقاط کشور امتداد یافته است. کارگران، که گاه با قراردادهای موقت و بدون بیمه کافی کار می‌کنند، در برابر حوادثی چون انفجار گاز متان یا ریزش تونل، بی‌دفاع‌اند.
مهاجرت، اگرچه برای برخی راهی برای تأمین معیشت است، اما اغلب به بهای جان و سلامتی آن‌ها تمام می‌شود این چرخه، تا زمانی که گلستان نتواند فرصت‌های شغلی پایدار و ایمن برای کارگرانش فراهم کند، ادامه خواهد یافت.
تحول با دستان عدالت؛ اقدامات دستگاه قضایی
در این میان، دستگاه قضایی گلستان، عزمی راسخ برای پایان دادن به این چرخه ناامنی نشان داده است. پس از حادثه ریزش معدن طبس، نظارت بر ایمنی معادن گلستان شدت گرفت. دو معدن زمستان یورت و شرق کلات آزادشهر، به دلیل نقص‌های بهداشتی و ایمنی، پلمب شدند و تا تأیید کمیته کارشناسی شامل نمایندگان اداره کار، صنعت و معدن، استاندارد و بهداشت، اجازه فعالیت ندارند.
دادستان‌های شهرستان‌های معدنی، موظف به بازرسی مستمر شده‌اند و هرگونه ناایمنی، با توقف فوری فعالیت معدن پاسخ داده می‌شود. این اقدامات که برای پیشگیری از فجایعی چون زمستان یورت طراحی شده، عزم دستگاه قضایی را برای اصلاح ریشه‌ای نشان می‌دهد.
حمایت از حقوق کارگران نیز در کانون توجه قرار دارد. ضرب‌الاجل‌هایی برای پرداخت معوقات حقوقی تعیین شده و حیدر آسیابی رییس کل دادگستری گلستان با انتقاد از قراردادهای کوتاه‌مدت، خواستار قراردادهای بلندمدت برای کارگران با سابقه شده است.
قصور کارفرمایان یا نهادهای نظارتی با برخورد قاطع قضایی مواجه می‌شود. افتتاح خط فرآوری زغال سنگ در معدن گمانه آزادشهر که با تلاش دادگستری و اداره کل بازرسی به ثمر نشست، گواهی بر این تعهد است.
این خط، نه‌تنها از تعدیل ۸۰ کارگر جلوگیری کرد، بلکه با ایجاد ۲۰ شغل جدید، تعداد کارکنان را به ۱۰۰ نفر رساند. فرآوری زغال سنگ، که پیش‌تر خام فروخته می‌شد، ارزش افزوده‌ای دو برابری آورده و به اشتغال پایدار و رشد اقتصاد منطقه کمک کرده است
آینده‌ای در انتظار
با وجود این پیشرفت‌ها، راه پیش‌رو همچنان پرچالش است. تأمین تجهیزات ایمنی مدرن، از گازسنج‌ها تا سیستم‌های تهویه، نیازمند بودجه‌ای کلان است و مقاومت برخی کارفرمایان در برابر هزینه‌های ایمنی، اجرای استانداردها را دشوار می‌کند و مهاجرت کارگران نیز تا زمانی که شغل‌های پایدار در گلستان گسترش نیابد، ادامه خواهد یافت.
سرمایه‌گذاری در تجهیزات، آموزشی منظم کارگران، تشکیل تیم‌های بازرسی دائمی و توسعه صنایع فرآوری، می‌تواند این موانع را برطرف کند.
معادن گلستان، با پتانسیل بالای خود، می‌توانند به قطبی در صنعت معدن کشور بدل شوند. فاجعه زمستان یورت و حوادث مشابه، هشداری بود که ضرورت اصلاح را فریاد زد.
اقدامات دادگستری، از پلمب معادن ناایمن تا حمایت از کارگران و توسعه فرآوری، گامی بلند در این مسیر است با تداوم این تلاش‌ها و هم‌افزایی نهادهای دولتی و خصوصی، می‌توان امیدوار بود که صنعت معدن گلستان، از زیر سایه حوادث تلخ گذشته بیرون آید و به نمادی از ایمنی و توسعه پایدار تبدیل شود.
منبع : ایرنا
